Cynfas

Dydd Llun: Diwrnod Da i Olchi Dillad

Grŵp Celf Weledol Dowlais

7 Hydref 2024 | munud i ddarllen

Blŵs Diwrnod Golchi

Gan Laura Orchard

Arddangosfa o hen offer golchi wedi’u hargraffu’n ofalus ar gynfas cotwm gwyn. Mae’r ddelweddaeth yn gweithio’n berffaith, ac i rai gall gyfleu rhes o gynfasau’n cwhwfan, fel hwyliau, yn erbyn awyr las glir.

Ond roedd y leiniau sychu dillad yn agos at ei gilydd, fel roedd y bobl, ac anaml roedd yr awyr yn glir. Roedd y rhesi prysur o gynfasau gwyn, ac nid mor wyn, yn ganlyniad oriau o lafur a dagrau.

Achosodd y galw di-baid am ddillad ‘llyfn a glân’, perffeithrwydd mae pobl yn dal yn ceisio’i sicrhau heddiw, i fysedd droi’n goch a garw, ac i’r croen hollti a chracio. Bydd stemio cotwm a haearn smwddio chwilboeth yn dangos eu hôl yn fuan iawn ar y dwylo cryfaf hyd yn oed.

Roedd y sebonau yn arw ac yn gostig gyda’r baw wedi’i wreiddio’n ddwfn yn y defnydd, a’r lliwiau gwreiddiol yn aml wedi hen fynd yn angof. Y cymysgedd treiddiol o lwch glo a chwys oedd yn gorchuddio dillad a chyrff pob gweithiwr, pob plentyn afreolus. Er hynny byddai’r wraig yn seboni ac yn sgwrio, yn berwi ac yn rinsio – llafur cariad a balchder.

Mae’n werth cofio y tro nesaf y byddwch chi’n llwytho’ch peiriant sgleiniog, mai nid ‘blŵs’ oedd diwrnod golchi’r gorffennol, ond yn hytrach arlliwiau o lwyd a du ac wrth gwrs coch... er na all dim gymharu â’r llyfn a gwyn.

Amgueddfa Cymru
JONES GRIFFITHS, Philip
© Philip Jones Griffiths / Magnum Photos / Amgueddfa Cymru
Amgueddfa Cymru
HURN, David
© David Hurn / Magnum Photos / Amgueddfa Cymru

Diwrnod Golchi yn y Cymoedd

Gan Vicky McKenzie-Rumble

Ein cynfas gwely, hanes o olchi creadigol, atgofion annwyl yn cael eu rhannu yn y dosbarth, atgof o’r gorffennol, y presennol a’r dyfodol.

Mam-gu gyda’i bwrdd sgwrio, haearn du fflat yn hisian, arogl sebon carbolig, golchi gwallt, sebon mewn llygaid a dagrau.

Mamau’n pegio’r dillad, llinell o glytiau Terry gwyn disglair yn chwythu yn y gwynt.  

Creu swyddi ar gyfer y genhedlaeth nesaf, Hoover, yn codi tref allan o ddirywiad.  

Nid aur du o’r ardal lofaol ond nwyddau gwyn, dau dwb oddi ar y llinell gynhyrchu.

Ysbryd cymunedol, caneuon o’r pyllau’n cael eu disodli gan ganeuon y cyfnod, yn cael eu canu gan gôr merched newydd.

Mamau yn ein dysgu rhag golchi ein dillad budr yn gyhoeddus.  

O leiniau sychu dillad cymunedol ar gyfer y stryd gyfan, i leiniau cylchdro yn ein gerddi preifat ein hunain… dillad isaf ar y tu mewn, crysau yn y canol, tywelion ar y tu allan… Dydd Llun, cynfasau gwely, a dim golchi o gwbl ar ddydd Sul.  

Cymdeithas sy’n newid, dim ond pennod yn ein hanes golchi oedd Hoover, a agorodd yn y 1940au, a chau’n fuan.  

Ni yw’r genhedlaeth a fydd yn cofio popeth am ddiwrnodau golchi yn y cymoedd, ac fel o’r blaen, mae angen swyddi sy’n talu’n dda, y Zoomers yn disodli’r Boomers.

Bydd Cenhedlaeth Z yn rhoi bywyd newydd i’n tref werthfawr, ac efallai mai eu hatgofion a’u straeon nhw fydd… Alexa, Golcha’r Dillad.

Paentiad dyfrlliw o res o dai gyda dillad wedi'u golchi yn hongian ar lein ddillad o flaen y tai.

EVANS, Pauline, Diwrnod Golch © Pauline Evans

Print leino o hen fangl golch

LEWIS, Christine, Blŵs Diwrnod Golchi © Christine Lewis

Cynfas wely wen wedi'i phrintio gyda lluniau o ddeunyddiau golchi o'r 1950au

Grŵp Celf Weledol Dowlais, Cynfas Gwely © Grŵp Celf Weledol Dowlais

Share

More like this

Ein Presennol
Pwll Lee Gardens, Penrhiwceibr
Ein Storis
Pwll Lee Gardens, Penrhiwceibr
Ein Atgofion
Pwll Lee Gardens, Penrhiwceibr
Ein Gorffennol
Pwll Lee Gardens, Penrhiwceibr
Newid Diwydiant
Grŵp Celf Weledol Dowlais
Grŵp Celf Weledol Dowlais
Grŵp Celf Weledol Dowlais