Projectau ac Arddangosfeydd

Grete Marks: Gadael ei hôl ar y Bauhaus

Rhyann Arthur

4 Ebrill 2025 | munud i ddarllen

Amgueddfa Cymru
cup and saucer
MARKS, Margret (Grete)
Haël-Werkstätten für künstlerische Keramik
© Ystâd Margarete Marks. Cedwir Pob Hawl. DACS 2025/Amgueddfa Cymru

Yn llachar, onglog, ac anghonfensiynol, mae'r cwpan a'r soser yma yn enghraifft o gerameg fodernaidd o'r 1920au a'r 30au. Mae'r lliw arwyneb coch-oren solet yn debyg i ddeunyddiau fel plastig a metel, gan ein tywys i ffwrdd o ymddangosiad traddodiadol cerameg ddomestig a oedd yn bodoli ar y pryd, a oedd wedi'i wneud â llaw a'i fasgynhyrchu. Mae'r cwpan – rhan o set de a gynlluniwyd yn 1930 gan Grete Marks (Margarete Heymann) – yn gwahodd ffordd newydd o ryngweithio â gwrthrych bob dydd sydd â swyddogaeth gyfarwydd. Mae'r collage o gylchoedd a chônau'n creu persbectif chwareus ar y set de, un sy'n cael ei lunio gyda siapiau a lliw sylfaenol, ond eto mewn arddull nad yw'n gysylltiedig â llestri a chrochenwaith. O edrych ar y gwpan, rydyn ni'n dychmygu pinsio'r pantiau y tu mewn i'r cylchoedd, yn ymwybodol na fydd y ddolen yn rhoi’r gynhaliaeth arferol, ond yn hytrach bydd angen i'r defnyddiwr ganolbwyntio ar ddal y cwpan yn fwy gofalus. Mae arddull Marks wedi ei ddylanwadu gan fudiad celf a dylunio o bwys o'r 20fed ganrif sef Bauhaus. Mae cwpan Marks yn rhoi enghraifft o berthynas frau Bauhaus gydag ymarferoldeb yn erbyn arddull.

Ysgol gelf a dylunio yn yr Almaen oedd y Bauhaus. Ar agor rhwng 1919 a 1933, parhaodd hyd cyfnod 'Gweriniaeth Weimar' yr Almaen rhwng y rhyfeloedd. Mynychodd Marks ysgol Bauhaus yn ei blynyddoedd cynnar, lle'r oedd theori siâp a lliw yn cael ei datblygu'n barhaus gan athrawon yr ysgol, neu "feistri", fel sylfaen rheolau dylunio Bauhaus ac arddull weledol. Nodweddion mwyaf eiconig arddull Bauhaus yw'r defnydd o liwiau cynradd: coch, glas, melyn; a'r defnydd caeth o gylchoedd, sgwariau, a thrionglau, sydd i'w gweld yng nghwpan a soser Marks: triongl canolog sy'n cael ei amgylchynu gan gylchoedd cyfagos.

Amgueddfa Cymru
cup and saucer
MARKS, Margret (Grete)
Haël-Werkstätten für künstlerische Keramik
© Ystâd Margarete Marks. Cedwir Pob Hawl. DACS 2025/Amgueddfa Cymru

Mae gan gerameg le unigryw yn etifeddiaeth y Bauhaus; er gwaethaf y ffaith mai hwn oedd y gweithdy cyntaf i gynhyrchu dyluniadau ar gyfer diwydiant a gwneud elw, dyma hefyd oedd y pwnc cyntaf i gael ei ollwng o'r cwricwlwm pan fu'n rhaid i'r ysgol adleoli o Weimar i Dessau yn 1923. Roedd strwythur addysgu Bauhaus yn golygu y byddai gan bob pwnc, boed hynny'n gerameg, paentio, gwneud dodrefn, ac ati, "Feistr Ffurf", sef artist cain fel arfer a "Meistr Crefft," sef crefftwr proffesiynol. Y rheswm am hyn oedd cyfuno sgiliau technegol y Meistr Crefft gyda chreadigrwydd ac arloesedd Meistr Ffurf, gan ddefnyddio strwythur mwy traddodiadol i gyflawni cynhyrchiad modern. I raddau helaeth, roedd y gweithdy cerameg yn gallu cynhyrchu elw oherwydd nad oeddent wedi'u lleoli yn adeiladau'r ysgol yn Weimar ond fe'u sefydlwyd yn stiwdio grochenwaith y Meistr Crefft, Max Krehen. Roedd yr amgylchedd yma’n gyfle i fyfyrwyr fel Grete Marks brofi gweithdy oedd eisoes yn llwyddiannus a chynhyrchiol lle dysgon nhw safonau a phrosesau proffesiynol.

Fel crochenwyr Bauhaus cynnar eraill, ymrwymodd Marks i ddefnyddio priddwaith i gynhyrchu ei cherameg. Mae gan briddwaith galedwch sy'n ei wneud yn ddewis da wrth gynhyrchu silwétau Bauhaus cryf, trawiadol. Yn wahanol i gerameg sy'n cael ei thanio ar dymheredd uwch, mae priddwaith yn annhebygol o gamu yn yr odyn, sy'n golygu bod y strwythur a'r llinellau a ffurfiwyd gan y crochenydd bron yn sicr o adael yr odyn yr un ffordd ag yr aethant i mewn. Gall y tymheredd tanio is ar gyfer priddwaith a gwydredd hefyd gynhyrchu lliwiau mwy llachar a fyddai'n pylu ac yn llosgi i ffwrdd pe bai'n cael ei danio ar dymheredd uwch. Mae'r gwydredd a ddefnyddir yn y cwpan a'r soser yma yn cael ei wneud gan ddefnyddio wraniwm ocsid. Yn deillio o'r elfen o wraniwm, mae'r ocsid hwn yn ymbelydrol ac yn cynnwys allyrwyr alffa, y gronynnau ymbelydrol mwyaf peryglus. Nid yw'r gerameg wydrog ei hun yn rhyddhau lefelau peryglus o ymbelydredd, ond pe baech chi'n bwyta neu yfed o gwpan a soser Marks, byddai gronynnau ymbelydrol yn cael eu hamsugno o'r gwydredd a mynd i mewn i'ch corff ac aros yno. Ni ddefnyddir wraniwm mewn gwydredd bellach - lleihawyd ei ddefnydd yn ystod yr ail ryfel byd a'i wahardd yn yr 1980au - ond mae'r lliw orengoch cyfoethog a grewyd ganddo yn unigryw.

Ffurfiwyd y cwpan a'r soser yn wreiddiol ar olwyn crochenydd pan y'i cynlluniwyd. I allu ailadrodd yr eitemau hyn, gwnaed mowld o'r cwpan a'r soser gwreiddiol, sy'n eu galluogi i gael eu castio mewn slip: proses lle mae clai hylifol yn cael ei dywallt i fowld plastr a'i adael i setio yn ôl i glai cadarn. Ar ôl eu tynnu allan o'r mowld, gellir tanio a gwydro'r darnau yn yr un modd byddai'r crefftwr yn trin crochenwaith a wnaed ar yr olwyn. Mae gan glai safle rhyfedd ymhlith deunyddiau dylunio modernaidd: nid yw'n "fodern" fel concrit, dur, neu wydr, ond yn hytrach mae'n rhan o grefftau traddodiadol canrifoedd cynharach. Roedd moderniaeth, yn enwedig ar ôl y rhyfel byd cyntaf, yn benderfynol o ddatblygu deunyddiau newydd i gyflawni dibenion newydd ac i gyflawni gweledigaethau newydd. Nid yw clai yn cyd-fynd â'r prototeip hwn yn unol ag athroniaeth Bauhaus, ac nid yw'n cyfrannu at fath arall o ddyluniad neu ddeunydd megis yr effaith y mae tecstilau wedi'u gwehyddu yn ei chael ar ddodrefn a dylunio mewnol. Efallai mai dyma pam y cafodd ei ollwng mor hawdd o gwricwlwm y Bauhaus wrth i'r ysgol esblygu.

Amgueddfa Cymru
cup and saucer
MARKS, Margret (Grete)
Haël-Werkstätten für künstlerische Keramik
© Ystâd Margarete Marks. Cedwir Pob Hawl. DACS 2025/Amgueddfa Cymru

Gadawodd Grete Marks y Bauhaus ar ôl cyfnod byr yn 1921. Er bod y Bauhaus yn gysylltiedig â chynhyrchu llawer o artistiaid benywaidd, dylunwyr, a gwneuthurwyr, roeddent yn aml yn cael eu cyfyngu i'r gweithdai tecstilau; ymladdodd Marks dros ei lle yn y gweithdy cerameg a arweiniodd wedyn at fwy o ferched yn cael eu derbyn i'r crochendy. Parhaodd Marks i gynhyrchu crochenwaith am weddill ei hoes, gan sefydlu ei chrochendy ei hun yn Marwitz, tu allan i Berlin, cyn gweithio gyda chrochendy Mintons ym Mhrydain ar ôl ffoi o'r Almaen Natsïaidd. Parhaodd crochenwaith Marks i gael ei ddiffinio gan ei defnydd o wydro bywiog, yn ogystal ag addurniadau a ysbrydolwyd gan beintwyr y Bauhaus. Mae crochenwaith arddull Bauhaus Marks yn parhau i fod yn eiconig ac yn enghraifft o sut y gall dysgeidiaeth yr ysgol ehangu i sawl cyfrwng artistig.

Share

More like this

Clogfaen Pren 1978-2015
Amgueddfa ac Oriel Gelf Casnewydd
Stiwdio gyda Menyg yn Storiel, gweld casgliad y Llyfrgell mewn Gofod Newydd
Phoebe Murray-Hobbs, Swyddog Benthyciadau Cymunedol, Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Tirnodau Personol
Michal Iwanowski
Celf Mewn Ysbytai: Bwrdd Iechyd Addysgu Powys
Sara Treble-Parry, Steph Roberts a Siân Lile-Pastore
Lan yr Afon
Julian McKenny
Morlun Bach
Lucy Purrington
Thyrza Anne Leyshon: Eicon y Portreadau Miniatur o Gymru
Imogen Tingey, Cynorthwyydd Arddangosfeydd, Oriel Gelf Glynn Vivian
Dylunio GIFs Cymraeg
Sioned Young, Mwydro
Artcadia
Barbara Bartl, Rheolwr yr Amgueddfa ac Oriel Gelf, Amgueddfa ac Oriel Gelf Casnewydd
Cerdded Adref
Dagmar Bennett
Teulu Wakelin: chwarter canrif o gefnogaeth i artistiaid cyfoes
Andrea Powell, Cynorthwyydd Arddangosfeydd, Oriel Gelf Glynn Vivian
Helen Sear (g.1955)
Mari Griffith
David Nash (g.1945)
Mari Griffith
Rhyfel Mawr Glo Cymru
Maddie Webb, Curadur Gweithiau ar Bapur, Amgueddfa Cymru
Ymdeimlad o Le
Jon Pountney
Toriad
Ffin Jordão
Cadwraeth Paentiadau George Poole
Sarah Bayliss, Uwch Gadwraethwr Paentiadau, Amgueddfa Cymru
Frank Auerbach: Pen E.O.W
James Milne, Technegydd CELF, Ffotograffiaeth gan Rhian Israel, CELF
Ymson ar draeth
Iestyn Tyne
Tyrrau Mawr ar grwydr i Lanbedrog
Gwyn Jones, Alex Boyd Jones, Zoe Lewthwaite, Plas Glyn-y-Weddw
Gweithio gydag artist
Rhian Israel, Swyddog Ffotograffiaeth, CELF
Llwybr Tref Gŵyl Grefft
Rachel Vater, Cynorthwyydd Yr Oriel, Oriel Myrddin
Panopticon
Tina Rogers
Y Cyffredin
Ayesha Khan
Mapiau, celf, a dadgoloneiddio
Ellie King, Curadur Cynorthwyol Mapiau, Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Dadgoloneiddio’r Casgliad Celf Cenedlaethol
Morfudd Bevan, Curadur Celf, Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Delfryd a Diwydiant: Curadu'r arddangosfa yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Mari Elin Jones, Swyddog Dehongli, Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Dan ddŵr sy'n llifo
Geraint Ross Evans
Golygfa Ddyrchafedig
Geraint Ross Evans
'Arhoswch adre'
Gwynfor Dafydd
Cardiau Post Protest
Osian Grifford
David Garner: Wylo
Nicholas Thornton a Ceri Jones, Amgueddfa Cymru
Storiel: Comisiynau Artistiaid
Esther Elin Roberts, Swyddog Celf Gweledol, Storiel
Collage Fabrig Scrap
Ella Louise Jones
Teulu
Ffion Rhys, Curadur, Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth
Arddangosfa Teulu, Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth
Ffion Rhys, Curadur ac Elin Vaughan Crowley, Artist - Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth
Oriel Myrddin: Comisiynau Artistiaid
Rachel Vater, Oriel Myrddin
Arnofio
Arddun Rhiannon
Geng Xue (g.1983)
Mari Griffith
Cerddi newydd gan ddisgyblion Cymru
Sean Kenny, Uwch Swyddog Addysg, Amgueddfa Cymru
Dhruva Mistry: O’r astudiaeth i’r cerflunwaith
Carys Tudor, Curadur Digidol: Celf, Amgueddfa Cymru
Tu ôl i'r llen: Cadwraeth
Sarah Bayliss a Kitty Caiden, Amgueddfa Cymru
Darn Canol Bwrdd Con Brio: Comisiwn Ymddiriedolaeth P&O Makower
Andrew Renton, Pennaeth Casgliadau Dylunio, Amgueddfa Cymru
Arddangosfa Cyfoes: Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Morfudd Bevan a Nia Dafydd, Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Yr Eda
Llio Maddocks
Cymharu dau artist: John Selway a Denys Short
Nicholas Thornton, Pennaeth Celf Gain a Chelf Gyfoes, Amgueddfa Cymru
Caffaeliad newydd: Pulped Fiction gan David Shrigley
Carys Tudor, Curadur Digidol: Celf, Amgueddfa Cymru
Cerflunwaith Prydeinig Newydd yr wythdegau
Jennifer Dudley, Curadur Rheoli Casgliadau Celf a Hygyrchedd, Amgueddfa Cymru
Toredig Ond Prydferth
Apekshit Sharma, Intern Curadurol, Amgueddfa Cymru
Five Minutes
Mari Ellis Dunning
Swyn I
Efa Lois
Gesiye (g. 1992)
Mari Griffith
Eich Map Chi o’r Byd
Michal Iwanowski
Tirlun Anhysbys
Evie Banks
Crogdlws
Lydia Niziblian
Calon yn Deilchion
Tanyaradzwa Chiganze
Beth sy’n bosib ei wneud mewn oriel?
Sean Kenny, Uwch Swyddog Addysg, Amgueddfa Cymru
Dwylo ar Dreftadaeth: Codi’r Llen ar Gaffael
Neil Lebeter ac Umulkhayr Mohamed
Rheolau Celf? Sgwrs gyda’r artist Caroline Walker
Carys Tudor, Curadur Digidol: Celf, Amgueddfa Cymru
Siarad â Phlant am Gelf
Sian Lile Pastore
Pêl-Droed Cymru a Byd Celf
Sean Kenny, Uwch Swyddog Addysg, Amgueddfa Cymru
Rheolau Celf?
Neil Lebeter
Menywod yng Nghelf Gyfoes
Amgueddfa Cymru - Museum Wales