Stiwdio gyda Menyg yn Storiel, gweld casgliad y Llyfrgell mewn Gofod Newydd

Phoebe Murray-Hobbs, Swyddog Benthyciadau Cymunedol, Llyfrgell Genedlaethol Cymru

18 Mehefin 2025 | munud i ddarllen

Pan ddechreuais i yn fy swydd fel Swyddog Benthyciadau ar gyfer CELF yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ym mis Mai y llynedd, un o’r pethau cyntaf i mi ei wneud oedd dal y bws T2 o Aberystwyth i Fangor (pedair awr, yn unionsyth) i drafod gydag Esther Roberts, Curadur Storiel.

Dewis gweithiau celf ar gyfer arddangosfa

Yn frwd yn fy rôl newydd – sy’n hwyluso benthyciadau o gasgliad celf gyfoes i’r 9 oriel sy’n rhan o rwydwaith CELF drwy Gymru – fe gyrhaeddais yn Storiel gyda thaenlen wedi’i argraffu o fanylion a delweddau o weithiau celf yng nghasgliad y Llyfrgell oedd o ddiddordeb i Esther, y rhan fwyaf wedi’u cymryd ar fy ffôn (wrth i’r Llyfrgell barhau i ddigido’i chasgliad ar gyfer gwefan CELF).

Yn eu mysg oedd y paentiad Stiwdio gyda Menyg gan Shani Rhys James. Mae’n dangos tu fewn i stiwdio’r artist, byrddau’n blith draphlith o baent a thyrpant, a menyg gwyn ar draws y llaw. Mae menyg yn cynnig atalfa rhag deunydd celf gwenwynig sydd o amgylch yr artist, ond mae’r paentiad hefyd yn dod â’r peryglau seicolegol o greu celf yn amlwg. Mae coch yn dominyddu’r olygfa, gyda thrawiad y brwsh yn gryf a llachar, gan greu ymdeimlad garw yn y paentiad sy’n efelychu wep yr artist sy’n edrych i fyny oddi ar ei gwaith at gefn ei stiwdio blêr. Yn cael ei arddangos yn Uwch Gyntedd y Llyfrgell, byddai ymwelwyr yn cael eu taro gan bortread anferthol, disglair o’r gwagle creadigol wrth iddyn nhw droedio’r neuadd, gyda llygaid yr artist yn eu dilyn.

Bron i flwyddyn yn union ar ôl fy nhaith i Fangor, byddai Stiwdio gyda Menyg yn troedio’r un llwybr (nid ar drafnidiaeth gyhoeddus y tro hwn!), gan adael ei le yn y Llyfrgell Genedlaethol a theithio i’r gogledd i Storiel i gael eu gynnwys yn yr arddangosfa Gofod Mewnol / Inner Space.

Dau artist sydd wedi bod yn gweithio ac yn byw gyda’i gilydd ers dros 45 mlynedd ydy Shani Rhys James a Stephen West. Mae’r arddangosfa yn dod ynghyd gweithiau gan y ddau artist sy’n darlunio pobl mewn gwahanol lefydd – gwelir yr artist yn y stiwdio a’r gegin ddomestig ym mhaentiadau olew Shani, tra bo darluniau siarcol mawr Stephen yn dangos pobl yn symud drwy ac o fewn strwythurau pensaernïol (rhai adeilad Storiel ei hun o bryd i’w gilydd) ac sy’n perthyn i’w gilydd mewn ffyrdd annhebygol, breuddwydiol. Yn y ddau achos, mae gofod mewnol y ffigyrau yn cael eu cyfleu – rydyn ni’n gorfod dehongli eu meddyliau a’u emosiynau – a’n cysylltu gyda sut maen nhw’n rhyngweithio gyda’u amgylchfyd corfforol. Gwelir perthynas yr artist gyda’i bractis yn y stiwdio, y ffordd mae ffiguray Stephen yn symud I fewn ac allan o ddrysau, trapddorau a ffenestri, gan ymddangos yn dawel weithiau, a weithiau ar ffo.

O un lleoliad – y beudy sydd wedi’i droi’n gartref a'n stiwdio i Shani a Stephen – mae dau arddull gwahanol wedi ymddangos. Wrth i weithiau celf o gasgliadau’r Llyfrgell, Amgueddfa Cymru, Amgueddfa ac Oriel Gelf Casnewydd a MOMA Machynlleth ddod ynghyd ar gyfer yr arddangosfa hon, maen nhw’n cysylltu ac yn cyferbynnu yn oriel Storiel i ddangos mwy am ofodau mewnol y ddau artist, sy’n ymblethu wrth fyw a gweithio gyda’i gilydd, ond sydd hefyd yn wahanol.

Ond sut y cyrhaeddon nhw yno? Rhwng curadur yn holi i gael benthyg darn o gelf a gweld y darn hwnnw mewn arddangosfa, mae sawl cam arall a nifer o bobl yn cyfrannu at gludo’r darn yn ddiogel.

Paratoi gweithiau celf i'w benthyg

Unwaith i gais am fenthyciad gyrraedd, mae ystod eang o bobl angen ystyried diogelwch anfon un o ddarnau celf neu wrthrych y Llyfrgell i leoliad gwahanol. Fe esboniodd Jaimie Thomas imi, sydd wedi bod yn gweithio fel Swyddog Benthyciadau y Llyfrgell ers 24 mlynedd, bod y swydd yn golygu cynyddu mynediad at, ond hefyd warchod, y casgliad. Byddwn ni o hyd yn benthyg lle bo modd, ond mae angen ystyried unrhyw risg. Er enghraifft, mae’n rhaid i ni feddwl am pa mor bregus yw darn. Os ydy darn heb ei wydro, fel y mae Stiwdio gyda Menyg, mae’n llai diogel wrth fynd i wahanol amgylchfyd; pe byddai’r gwaith ddim mewn ffrâm, neu ar gynheiliad (wyneb) fel canfas defnydd, byddai’n fwy tebygol o gael ei ddifrodi. Mae angen lleihau’r risgiau yma. Yn yr achos hwn, mae’r paentiad ar fwrdd pren a wedi’i fframio, felly fe benderfynodd y tîm cadwraeth y byddai’n ddigon sefydlog i deithio.

Mae hefyd angen adolygu pa mor addas yw'r lleoliad sy’n benthyg y gwaith. Golygir hyn bod angen gwirio data ynghylch tymheredd a lefelau golau a lleithder yr oriel, yn ogystal â diogelwch yr adeilad. Ynghyd â’r orielau CELF eraill, fe gafodd Storiel fuddsoddiad yn ei adeilad er mwyn gallu benthyg gan y Llyfrgell Genedlaethol ac Amgueddfa Cymru, rhywbeth a wnaed y broses hon yn weddol syml.

I'r gwrthwyneb i'r broses o sicrhau addasrwydd Storiel, roedd paratoi Stiwdio gyda Menyg i gael ei gludo yn dipyn o ymgyrch. O ganlyniad i faint y paentiad, roedd angen benthyg crât arbennig i’w gludo. Cafodd hwn ei addasu gan ein Technegydd Arddangosfeydd oedd wedi ychwanegu cynheiliad bloc er mwyn i’r paentiad ffitio’n daclus a theithio’n llyfn. Unwaith roedden ni wedi tynnu’r paentiad o gael ei arddangos yn y Llyfrgell, roedd angen cyflawni adroddiad cyflwr llawn sy’n cynnwys edrych yn graff ar bob ran o’r darn (gan gynnwys y ffrâm!) a chofnodi’n ofalus unrhyw golledion, rhwnbiad, crafiad, ysgriffiadau, crychu neu graciau. Bydd modd cyfeirio at yr adroddiad hwn wrth i’r paentiad adael a dychwelyd i’r Llyfrgell.

Yn dilyn ei ostwng i’w grât, fe fyddai Stiwdio gyda Menyg yn cael ei ddiogelu a’i lapio i greu microhinsawdd arbennig ar gyfer y gwaith.

Yn barod i’w gludo, cafodd y gwaith ei gadw yn ddiogel tan wythnos cyn agoriad yr arddangosfa. Daeth tîm cludo arbenigol i symud y crât 1990 x 2940 x 195cm (trwm!) drwy’r Llyfrgell ac i mewn i’w fan, a oedd wedi dod yr holl ffordd o Penzance i Aberystwyth, gan gasglu a gollwng gweithiau celf mewn orielau ar hyd y ffordd. Roedd yr elfen yma’n ymddangos yn rhwydd, yn bennaf am fod y tîm mor brofiadol, ac roedd cwestiynau rhesymegol yn codi gennyf o hyd (sut fydd y crât yn ffitio o amgylch y gornel honno? Pwy fydd yn aros gyda’r gweithiau celf eraill yn y fan? Sut sydd orau i symud y crât ar hyd y corridor?), ond roedd y tîm wedi’u datrys ymhell o flaen llaw.

Aeth Studio with Gloves i Fangor y diwrnod canlynol, lle cafodd ei arddangos gan Esther a’r tîm y cyfle i’w osod yn yr arddangosfa newydd, ynghyd â’r gweithiau eraill.

Mae benthyca’r casgliad celf gyfoes cenedlaethol i orielau o fewn rhwydwaith CELF yn rhan hollbwysig o broject CELF. Yn ogystal â chynyddu cyfleoedd i bobl drwy Gymru gael gweld y casgliad yn y cnawd, gan ddangos y gweithiau hyn mewn gwahanol lefydd, ac ar y cyd â gweithiau celf eraill, yn creu perthynas newydd fydd yn arwain at brofiadau cyfoethocach o’r gwaith.

Wrth i mi sgwennu’r darn hwn, mae’r paentiad Stiwdio gyda Menyg i'w weld ym mynedfa’r arddangosfa Gofod Mewnol / Inner Space. Wrth symud o amgylch orielau Storiel a gweld y paentiad ar y cyd â’r benthyciadau eraill a gweithiau newydd gan naill Shani a Stephen, mae gennym ni gyfle unigryw i weld y berthynas rhwng dau bractis artistig, a sut maen nhw wedi newid dros amser. Yn y cyd-destun hwn, mae’n bosib i ni gynnig dehongliadau newydd ac ymateb drwy feddwl a theimlo’n ffres ymysg ein gofodau mewnol ein hunain.

Mae modd i chi weld Stiwdio gyda Menyg gan Shani Rhys James yn Gofod Mewnol / Inner Space yn Storiel Bangor tan yr 28^ain o Fehefin 2025.

Mae Phoebe Murray-Hobbs yn Swyddog Benthyciadau Cymunedol ar gyfer CELF yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru ers mis Mai 2024. Fe astudiodd Ieithoedd Modern cyn cyflawni gradd Meistr yn Hanes Celf yn y Courtauld Insitute yn Llundain, gan ganolbwyntio ar lawysgrifau canoloesol (lle y daeth o hyd i gasgliad y Llyfrgell!). Ar ôl gweithio fel athrawes ysgol gyfun yn Ngogledd Orllewin Llundain fe symudodd i Aberystwyth, lle mae'n mwynhau ymarfer dawnsio Cymreig a Llydaweg.

Llyfrgell Genedlaethol Cymru